Íslenska svarið

Fyrst nú er að verða tímabært að kveðja öldina sem leið, áratug eftir kampavínsflaum þúsaldarhátíðarinnar. Tuttugustu öldinni er lokið og okkur verður það senn ljóst.

Tuttugasta öldin á Íslandi hófst með því að landið tengdist umheiminum með símastreng. Hann var umsvifalaust notaður til að lýsa yfir sjálfstæði, "Í þennan síma talar sjálfstætt fólk í eigin landi". Þetta hefur síðan verið viðkvæði Íslendinga hvort sem þeir tala í síma, míkrafón eða talstöð og reynst svo haldgott að fá dæmi eru þess að jafn fámennur hópur hafi náð að beygja stórveldi heimsins með einþykkju sinni, amk fá dæmi utan Asterix bókanna. Bandaríska heimsveldið þurfti að hlýða dyntum hinna sjálfstæðu Íslendinga í slíkar öfgar, að einn þeirra heimsfrægasti utanríkisráðherra, Henry Kissinger, getur loks sofnað svefninum langa í friði eftir að hafa lýst því yfir í ævisögu sinni, að Íslendingar væru heimtufrekasta og þvermóðsufyllsta þjóð í heimi. Og á hinn bóginn, austur í Kreml, þurfti Alþjóðasamband kommúnusta, Komintern, að samþykkja undanþágu frá sínu helgasta boðorði handa Íslendingum. Íslenskir kommar máttu vera þjóðernissinnar dauðans í félagsskap, sem snerist um hið gagnstæða, alþjóðahyggju. Þetta fékkst með því að svara ekki öðru í síma, en að hér byggi sjálfstæð þjóð í eigin landi. Og menn minnast þess auðvitað hvernig nýlega fór fyrir breska sjónvarpsspyrilinum sem ætlaði að grilla hortugan dvergþjóðarforseta, þegar símsvarinn fór í gang. Meiri jöfrar en hann hafa gefist upp fyrir íslenska svarinu.

Í útlöndum er maður iðulega spurður hvernig svo fámennur ættbálkur geti starfsrækt sjálfstætt þjóðríki og maður svarar vitaskuld að á Íslandi búi sjálfstæð þjóð í eigin landi. Það var fyrst fyrir tveimur árum að ég byrjaði að skilja spurninguna, sem nú orðið leitar á mig eins og hvern annan útlending. Þetta er eins og að hafa smitast af óværu. Eitt er fólksfæðin á Íslandi, en hitt er mér meira undrunarefni að þjóð, sem maður skyldi ætla að þyrfti á öllu sínu að halda til að mynda starfshæft ríki, skuli geta hent frá sér talentum og peningum í botnlausa sérhygli, nebútisma og klíkumenningu, en þó státað að slíkri velmegun. Svo til öll opinber embætti eru skipuð prímó rétta einstaklingnum, sekúndó hæfasta einstaklingum. Og prívatgeirinn er varla neitt skárri, þar sem forstjórar stórfyrirtæjanna halda heilsu sinni og stafi með löngum göngutúrum í Heiðmörk, saman í hóp.


Svarið við þessari þraut er að Íslendingar hafa aldrei verið sjálfstæð þjóð í eigin landi. Vita ekkert hvað það er að vera sjálfstæði þjóð, fyrr en kannski bráðum. Sjálfstæð þjóð getur ekki hagað sér eins og við höfum gert, frekar en sjálfstæður einstaklingur getur hagað sér eins og heimtufrekur unglingur. Það er ekki þar með sagt að Íslendingar séu lélegri þjóð en aðrir, en nú fyrst reynir á okkur að svo mörgu leyti. Það er ekki bankahrunið sem ég er að tala um, heldur sá paradísarmissir sem varð þegar kalda stríðinu lauk. Íslendingar stukku fram sem sjálfstæð þjóð í skjóli anglósaxneska heimsveldisins, fyrst Breta svo Kana. Heimsstyrjöldin færði okkur nútímann og peninga og svo tók Kalda Stríðið við með stórveldi á báðar hendur sem vildu hygla okkur. Þegar kalda stríðinu lauk misstum við undramáttinn. Hvað skyldu Kanarnir hafa sagt við pirraðan og ómögulegan íslenskan Oddsson með heimsmynd Björns Bjarnasonar í höfðinu? Ætli þeir hafi haft húmor til að benda honum á Evrópusambandið?

Raunveruleiki tuttugustu aldarinnar er horfinn og nú eru Íslendingar loks sjálfstæð þjóð í eigin landi og vita ekki sitt rjúkandi ráð.

Bólu-Hjálmar analýserar Icesavemálið

Í tilefni dagsins er pistill eftir Bólu-Hjálmar. "Viðureign Gamla bónda og Hollendinga" úr "Þáttur af Gamla Péurssyni", Amma I. Þjóðleg fræði og skemmtun. Finnur Sigmundsson, Reykjavík 1935-40

Þess er getið eitt sumar, að Gamli bóndi reri til fiskjar innan af Eyjafirði norður á svokölluð Ólafsfjarðarmið. Hann var við sjötta mann..........sáu þeir í Djúpunum hvar hollensk dugga var að fiski. Gamli mælti við menn sína: "Vér skulum finna fiksiskip þetta og fá okkur í skálinni gott vín..".....Þeir Gamli festu skip sitt við dugguna og gengu upp. Hollendingar fögnuðu þeim vel sem þeim var títt. Voru þeir 10 eða 12 að tölu. Gamli litast nú víða um á skipinu og sér þar margskyns gæði. Kemur honum til hugar að hertaka skipið og flytja inn á Eyjafjörð. Veit hann að það er óheilagt undir danska krónu hér við land. Ræðir hann þetta við menn sína hljóðlega og verða þeir allir á það sáttir. Síðan tekur hann þá hollensku og færir í bönd utan stýrimanninn einn lét hann lausan og setjast að stjórn......Stýrði sá útlenski þó nauðugur væri, en Gamli og menn hans settust að drykkju og héldu sér veizlu góða af efnum skipsmanna. ........

...Gekk nú ferðin harðlega inn á Eyjafjörð, en er kom inn í Bakka-ála sáu þeir Gamli hvar tvær duggur hollenzkar komu eftri þeim á mestu hraðsiglingu og höfðu uppi alla toppa......Hann mælti við sína menn að þeir skildu allir 5 verja annað borð skipsins....en kvaðst sjálfur annað borðið verja meðan kostur væri. Þeir aðkomnu spurðu Gamla, hvort hann vildi ekki gefa upp skipið og leysa þá bundnu heldur en leggja sig og sína menn í hættur og sæta síðan afarkostum. Gamli kvað það engan kost að óreyndu, og dugi nú hver sem má og falli heldur með drengskap, ef falla skal......Stóð bardaginn lengi dags. En svo kom um síðir, að upp var gengið á það borðið er hásetar Gamla vörðu, og urðu þeir handteknir og bundnir. Voru þá fljótt og leystir allir þeir hollensku og gengu þeir í lið með löndum sínum. Var nú sótt að Gamla með liðsfjölda öllu megin....Var hann nú handtekinn og síðan bundinn. Var hann móður mjög en lítt meiddur, en flestir þeir er á fundinum voru, sættu meiðslum og skaða. og mælt er að tveir menn af Hollendingum hafi bana hlotið.

Nú var um rætt, hvert starff Gamli skyldi þola fyrir tiltæki sitt og var það úrskurður eftir fornum skipalögum að hann skyldi dragast þrisvar undir kjölu og síðan frígefast, ef hann af lifði, en það var fárra sem engra af að lifa. Var nú straffi þessu fullnægt, og kom Gamli upp með lífi í þriðja sinn. Var hann þá þrekaður mjög, og er mælt að hann hafi þá beðið að höggva af sér höfuðið sem snarast. Þeim Hollendingum þóttu mjög firn í vera, hvað sá maður afbar og ekki minna um hans hugprýði og hetjulega vörn. Var hann nú með öllu laus gefinn og menn hans, og síðan var hann sæmdur virðulegum gjöfum af öllum skipum fyrir hetjuskap sinn og stórmannlegt tiltæki. Sór hann þeim eið, að hann skyldi aldrei glettast við Hollendinga framar......Varð saga þessi víðfræg, jafnvel erlendis, og þótti flestum sem enn byggi norðmannasál í víkingshjarta á Íslandi.

Játningar uppgjafa þorskahermanns

Ég var þjóðrækið barn. Tók á móti handritunum með fánaveifu á Skothúsveginum. Fór með mótmælaspjald, "Davíð vinnur Golíat", gegn bretum í 50 mílna stríðinu og fylgdi herópinu um að gera aðsúg að sendiráðinu. Sökkti mér ofan í þjóðleg fræði kornungur, las byskupasögur og reyndi að læra romsu allra Skálholtsbiskupa frá upphafi, sport sem ég veit engan annan hafa reynt. Íslandssögu Þórleifs Bjarnasonar, sem kennd var í barnaskólunum þá, reyndi ég að læra í þaula, en hún loddi illa við mig. Þar var á ferðinni gamla Íslandssaga Jónasar frá Hriflu nánast óbreytt, nema stílgeld og talsvert stytt, með því að danahatur hafði verið fjarlægt.

Um það leyti sem ég varð stúdent var ég enn logandi þjóðernissinni og hefði sennilega skráð mig í átthagafræði, hefði sú grein verið kennd í Háskóla Íslands. Reyndar fannst mér næstum öll fög koma til greina, nema viðskipta- og rekstrarfög sakir andleysis og lítilmótleika. Og ég man eftir að hafa staðið í háværum orðaskiptum á þessum árum við menn sem hneygðust í átt að Evrópubandalaginu. Ekkert var fjarri mér og Ísland í Evrópubandalaginu. Fórna fullveldinu!


Áhugi á Íslandssögu fylgdi mér og ég hélt áfram að glugga í bækur og rit til að viðhalda þjóðrækninni. Það reyndist mér dýrkeypt. Sem sagt kemur það á daginn, ef þokkalega óbrjáluð sagnfræði er lesin, að farsæld Íslands í gegn um aldirnar, bæði efnahagsleg og menningarleg, byggir ævinlega á samskiptum við útlönd. Einangrun er vesöld og vesöld er einangrun. Viðskipi eru velsæld og velsæld eru viðskipti. Ég þurfti að beygja mig fyrir þessari niðurstöðu og það var ekki auðvelt. Fór í gegnum sorgarferli, eins og það er orðað nú. Ekki ósvipað, en þó talsvert þyngra og það var fyrir mig, gamlan Hagmeling, að sjá íslensku glímuna lúta í lægra haldi fyrir austurlensku náttsloppatogi og vindhöggahoppum.

Afstaða mín til umsóknar um aðild að Evrópusambandinu er lituð þeirri angurværð að hafa lagt upp sem harður andstæðingur, en orðið að sættast við að hafa lifað í blekkingu um dýrð hins sjálfstæða og óháða undralands í úthafi og hafa haldið, að það sem eitt sinn var hægt yrði alltaf hægt, jafnvel í heimi örustu breytinga.

Það er margt sagt um viðræðurnar við Evrópusambandið þessa dagana. Málflutningurinn á móti þeim verður æðisgengnari með hverjum deginum, eins og gerist þegar fólk finnur tímann renna sér úr greipum. Það sýnir þá innstu sannfæringu mótmælendanna, að þeir hafi þegar látið í minni pokann.

Ég ber viðingu fyrir þeirri afstöðu að vera á móti Evrópusambandsþátttöku, þó mér finnist baráttan gegn því að þjóðin fái að greiða atkvæði um samning bæði lágkúrleg, heimskuleg og vond. En sem eindreginn fylgismaður viðræðnanna og ekki ólíklegur fylgismaður samingsins, fyllist ég engu að síður dálítilli sorg yfir þeirri sameinginlegu vissu minni og andstæðinganna að Íslendingar segi Já innan skamms. Ég hefði kosið að svara spurningunni við betri aðstæður. Þegar allt kemur til alls, eins og málum er nú háttað á Íslandi, er innganga í ESB og tenging við evru hreinlega eini augljósi, skiljanlegi og gerlegi kosturinn í stöðunni. En ég segi hins vegar eins og svo margur annar, þetta hrun er bara ekki mér að kenna.

Að skilja Andskotann, þó seint sé

Eftir 40 daga og nætur í eyðimörkinni birtist djöfulinn Jesú og bauð honum allan heiminn fyrir að falla fram og tilbiðja sig, eins og kunnugt er. Á Vestmannsvatni, þar sem þjóðkirkjan rak eitt sinn sumarbúðir fyrir börn, var mér sagt að eftir langa dvöl í eyðimörk væru freistingarnar sterkari en nokkru sinni fyrr og staðfesta Jesú því enn meiri fyrir vikið, þegar hann vék andskotanum frá sér með orðunum "vík burt Satan", ef ég man rétt. En hvaða andskotans freistingatækni var þetta hef ég samt stundum spurt sjálfan mig. Ætti slíkt tilboð ekki betur heima á fögru kvöldi eftir mat og drykk en í sólarbreyskju eyðimerkurinnar. Hví var Satan við slíkar aðstæður að bjóða auð og völd, þegar hugur dauðlegs manns stendur til einfaldra holdlegra hluta, og helst án tafar? Og annað er það einnig sem mig síðar undraði við þessa biflíusögu, þó það hafi sennilega ekki truflað Vestmannsvetningana mikið. Hvaða skilaboð eru það hversdaglegum manni eins og mér að Jesú hafi staðist þá freistingu að eignast allan heiminn? Hverjum mæta stórfreistingar um auð og völd við hvert fótmál? Samt eru dæmisögur Jesú yfirleitt þannig að hver maður getur þekkt þar sjálfan sig í hlutverki.

En nú hefur þjóðkirkjan, seint og um síðir og eftir dæmalusum krókaleiðum loksins skýrt fyrir mér hvað þessi biflíusaga um freistingar andskotans merkir.


Ólafur Skúlason kemur við þessa sögu, eins og vænta má. Hann varði sig af mikilli einurð í sjónvarpsviðtölum í febrúar 1996, eftir að nokkrar konur höfðu opinberlega sagt frá hrikalegri reynslu sinni af honum mörgum árum fyrr. Í viðtali við hann spurður hvort hann gæti haldið áfram sem biskup með þessar ávirðingar á bakinu. Þá svaraði hann með annari spurningu eftir stutta umhugsun. Get ég haldið áfram að vera manneskja? Svo vék hann skyndilega að þessari sögu af Jésu og andskotanum. Þetta var furðulegt að sjá og heyra. Af hverju fór herra Ólafur að tala um freistinguna í varnarræðu sinni? Ef það var freisting í þessu máli, þá var hún hans og það féll vægast sagt illa að málsvörninni annars. Svo leyfði hann sér að binda þá slaufu á sögu sína af Jesú, Satan og sjálfum sér, að hann segði "farðu burt" við gagnrýnendur sína. Undir niðri bjó auðvitað sú hræsni sem er jafngömul kristnum söfnuði, að bendla óvini sína við Myrkrahöfðingjann. En í þessum orðum bjó einnig hyldýpi aldagamallar kvenfyrirlitningar. Konur eru verkfæri Andskotans, þær freista karlanna. Biskupinn yfir var Íslandi talaði sem sagt kinnroðalaust um freistinguna og djöfulinn um leið og þessi alþekkti áreytismaður sór að ekki væri flugufótur fyrir frásögnum kvennanna. Ekki flugufótur. Nú hefur jú verið upplýst að Ólafur beitti ekki aðeins aðvífandi konur ofbeldisfullri áreytni heldur var hann einn þeirra manna sem níðast á eigin börnum. Svo lengi sem orðin lygi og hræsni hafa nokkra merkingu í tungumálinu getur þetta dæmi af biskupi Íslands lifað.


Andskotinn freistaði Krists ekki með smáskitlegri augnablikssvölun, heldur með völdum. Það er vegna þess að sú freisting að taka sér völd, sem manni ekki ber er móðir allra freistinga. En þar liggur líka líka munurinn á auvirðulegum, hversdaglegum freistingum og hinum djöfullegu freistingum. Hvaða vald einn maður má hafa yfir öðrum manni snertir kjarnann í mannlegu samfélagi. Sá sem ekki virðir mannhelgi samfélagsins fyrirgerir eigin helgi og jafnvel mennsku sinni. Og allir eru yfir annan settir, einhvern tímann og á einhvern hátt og verða að getað sett helgi annars lífs ofar eigin hvötum og löngunum. Annars fórna þeir mennsku sinni og hafa selt Andskotanum sálu sína.


Svo hefði maður haldið að ekki væri sá sæmdarljómi yfir sögu hins brokkgengna biskups, að eftirmaður hans þurfi að hika svo augljóslega og gamall kompanjón úr valdstéttinni að gelta svo ákaflega, þegar þjóðin bregst við á afar skiljanlegan hátt.

Veiðiferð í afdölum

Var í veiðiferð í afdölum og hef tekið á móti fleiri hamingjuóskum með þennan eina fisk sem ég veiddi, en nokkuð annað sem ég hef afrekað undanfarin ár. Ég er byrjandi og rétt að kynnast þögulli, karlmannlegri samveru veiðiferðanna og þessari einrænu náttúruunun og hugrækt. Með þögninni tala veiðikarlar saman um það skiptir máli í lífinu, hitt ræða þeir af innlifun, fiska og frægar tökur. Og kannski stundum fótbolta. Stórtíðindi og meginatriði eru óorðuð, eða í mesta falli sögð nokkrum orðum. Pólitík og þjark á ekki heima í slíkum ferðum, en ef leiða þarf manni eitthvað fyrir sjónir er það gert að hætti fornmanna og spakvitringa, "hverju reiddust goðin?".

Á leiðinni í veiði urðu þau stórtíðindi að Hæstiréttur felldi dóm um lögleysu gegnistryggðra lána, svo veiðimennirnir töluðu um fátt annað þegar þeir hittust en veiðilega staði og fræga fiska. Eftir þriggja daga tal um fiska og flugur og fræga veiði áræddi ég að stynja upp úr eins manns hljóði í málhvíld veiðimannanna einhverju um hvað hann væri rosaleg tíðindi þessi dómur. Vissum við nokkuð hvað þetta þýddi? Þögn. Svo mælti einn "Hvernig hefði dómurinn fallið áður en bankarnir hrundu?" Svo var urriði aftur kominn á dagskrá.

Nekt íslansvitleysunnar verður sífellt napurri. Sagt er að "tugir, ef ekki hundruð" lögfræðinga hafi skoðað lánveitingar bankanna án þess að finna þeim nokkuð til vansa. Því verr gefast þeirra ráð sem fleiri koma saman gæti maður sagt. Hæstarétti reyndist ekki erfitt að kveða upp dóminn, það þurfti ekki annað en að lesa lögin. Málatilbúningur bakanna var útúrsnúningur. Ekki bara að vörn þeirra væri útúrsnúningur, það eru varnir í vonum málum sennilega alltaf, heldur var sjálf gerðin frá upphafi útúrsnúningur úr lögum, sem nokkuð afdráttarlaust banna gengistryggingu lána og "tugir ef ekki hundruð" lögfræðinga gátu ómögulega séð neitt galt við. Ekki á þeim tíma. En einhver sagði í útvarpinu sér til afökunar að menn yrðu að skilja að á þessum tíma hefði "ríkt hér ákveðið ástand". Svo það var ekki nema von að veiðmanninum hryllti að sögn við að svara eigin spurningu.

Falleg jurt á sér fagra rót

Ég sé af fréttum að eldhúsdagur á Alþingi er haldinn í skugga fíflabyltingarinnar. Stjórnmálamenn sjá, sumir altént, að hirðfíflin, jogglararnir, gígjusláttarmennirnir og leikarararnir geta hæglega sópað þeim út af þingi. Rök kjósendanna verða þau sömu og í Reykjavík um daginn: þetta fólk getur ekki verið verra en hinir. Gæti meira að segja verið miklu betra.

Ekki kaus ég Besta, kemur væntanlega ekki á óvart, en mér var þó orðið rórra þegar ég nokkru fyrir kosningar gerði mér grein fyrir að Besti flokkurinn væri bjórlíki. Hér birtist þessi dásamlega aðferð Íslendinga við að rísa upp og mótmæla með því að leggjast niður. Við leggjumst niður til að mótmæla, kveljum okkur sjálf og niðurlægjum. Flykkjumst á nýopnaðar knæpur og hellum okkur full af kláravíni í pilsner. Þjóð á ímyndunarfylleríi þar sem ímyndunin er bjór en raunverueikinn þetta íslenska kláravín sem henni er skammtað. Nú er ímyndunin almennileg stjórnmál en raunveruleikinn íslensk stjórnmál hrein og ómenguð í boði grínistanna. Okkur er boðið að drekka spillinguna, blekkingarnar, sýndarmennskuna, hugsjónaleysið eins og kláravín út í það þunna öl sem hin formlegu stjórnmál eru.

Menn nefna meðferð. Alþingi sé í ruglinu og þurfi að fara í meðferð segir Sigríður Ingibjörg Ingadóttir. Og ég tek ofan fyrir henni mína lúnu húfu. Stjórnmál sem orðin eru viðskila við fólkið eru engin stjórnmál heldur hið þveröfuga, þau stuðla að niðurrifi samfélagsins. Pólitíska hrunið, sem nú blasir við er eðlileg og reyndar æskileg afleiðing kerfishruns Íslands. Kannski dreymdi einhverja að þeir slyppu en hinir myndu hrynja, en svo einföld er hvorki verkfræðin né lífið. Stjórnmál eru kerfi þar sem eitt tekur mið af öðru. Fíflabyltingin sýnir með satírunni hvernig hægt er að afhjúpa stjórnmálin með því að stilla saman orðum og gerðum hlið við hlið. Eins og reyndar hægt er að afhjúpa alla sem ganga á lagið að fá fólk til að halda að þeir séu, frekar en að vera. Það er gömul saga og ný.

Mikilvægasta spurningin nú er þrátt fyrir allt ekki sú margtuggða, hver bar ábyrgð, heldur hver getur getur vísað veginn. Það verður ekki gert með því einu að segjast vera öðruvísi, heldur með því að vera öðruvísi, en geta samt vísað veginn. Sá sem er tilbúinn að vera meiri en hann sýnist getur það.

Fíflabyltingin

Besti flokkurinn er ekki grínframboð, ekki lengur, heldur fíflaframboð. Grínframboð Jóns Gnarr var góð paródía á stjórnmálin, en þegar fíflinu er orðin fúlasta alvara tekur grínið að grána. Á því er reginmunur að vera í framboði til að koma skopstælingu á framfæri eða ætla eins og hinir að komast til valda.

Fíflið góða og vinsæla fann sem sagt upp á því einn daginn að skopstæla kónginn. Háðið var beitt og hitti svo vel í mark að múgurinn trylltist af fögunuði. Sætast þótti að sjá kónginn sitja reiðan og niðurlægðan undir narri fíflins án þess að mega rönd við reisa. Svo hrópaði einhver: "Fíflið fyrir konung, fíflið fyrir konung......." og brátt tóku allir undir, "fíflið fyrir konung...". Fíflið espasðist upp og gekk lengra og lengra í narri sínu að þykjast vera kóngurinn sjálfur. Og honum steig svo til höfuðs að fólkið hyllti hann, að á endanum rann hann sjálfur inn í eigið narr og varð þess fullviss að hann væri kóngurinn. En í þessu nýja hlutverki kunni fíflið auðvitað ekkert nema leika skopstælingu, frekar en endranær. Fíflakóngurinn varð skopstæling paródíunnar, plús fenginn úr tveimur mínusum. Það sem í vídeóinu hafði verið barn varð fatlað barn í raunveruleikanum. Það sem í vídeóinu hafði verið koss varð ástarjátning í raunveruleikanum, "mamma er eins og þú". Fíflið trúði því að meira gaman, meira grín væri stjórnmálskoðun. Aðferð sem leysi probblemm, öll probblemm.

Þegar döpur hjörtu fólksins fundu bylgjuna rísa, sem kallaði fíflið til konungstignar fannst þeim að þau gætu kastað syndum sínum á bak við sig með því að lyfta fíflinu í hásætið. Þau gætu bætt fyrir þátttöku sína í öllu bullinu með því að niðurlægja kónginn með fíflinu. Samt voru þau bara að gera það sama og alltaf, hrífast með þeim sem bauð ábyrgðarlaust líf. Nú vilja þau grína á daginn og grilla á kvöldin.

Draumur og ráðning

Mig dreymdi heimboð til fjölskyldu sem ég vissi að var fátæk og skuldum vafin. Hún bjó í íbúðarholuá ókennilegum stað í borginni. Fyrir utan stóð gamall lúxusbíll, bensínhákur með hestaflatölu heils afréttar. Brotin lukt og beyglað skott. Ég bankaði á dyrnar og var boðið inn. Anddyrið var þröngt og bætti ekki úr að reiðhjól, hlaupahjól, hjólabretti og pedalabílar barnanna lágu í gagnveginum. Undir kösinni glitti í rytjulega skó og slitin stígvél. Ofan á hrúguna höfðu ormarnir hent rifnum úlpugörmum sínum. Í stofunni gleypti amerískur hornsófi heimilsimenn og gest en flatskjár gnæfði andspænis og virtist ná upp í loft. Krakkarnir kútveltust í sófanum illa til hafðir og eftirlitslausir með nammiblandspoka á stærð við fótbolta. Fannst mér að fjarstýringin hlyti að liggja undir pullum því stöðugt skipti um stöðvar við hopp krakkanna, frá Al-Jazeera yfir í Cartoon Network yfir í fréttir á Samísku í norska ríkissjónvarpinu yfir í Leiðarljós, yfir í beina útsendingu frá krikketleik. Mér var nú boðið kaffi. Gekk húsfreyja fram í eldhús og upphófust ægileg hljóð, það hvein og nötraði eins og í ítalskri kaffivél með ónýta kvörn. Kom hún til baka með hið versta skólp í handmáluðum postulínsbolla. Þá var mér boðið að snæða, sem ég þáði. Stóð heimilsfaðir upp og tróð sér út á svalir, þar sem varla var stætt fyrir hann vegna risavaxins útigrills. Þegar hann lyfti lokinu dimmdi í stofunni. Svo kom hann til baka með matinn: eina sprungna pulsu makaða í einkennilegri tómatssósu svo minnti óhugnanlega á blóð.



Nú hef ég fengið þennan draum ráðinn af afar draumspökum manni. Honum fannst einsýnt að þetta boðaði enga hagræðingu í stjórnarráðinu og stórfelldan niðurskurð opinberrar þjónustu án vitrænnar forgangsröðunar.

Stjórnmál á krossgötum

Ég ætla að skáka í því skjóli að eins sé um pólitík og fótbolta, sem þeir mega tala um af mestum innblæstri, sem aldrei hafa komið bolta í mark. Yfirlýsing Ingibjargar Sólrúnar Gísladóttur á fundi Samfylkingar á dögunum sætti miklum pólitískum tíðindum, svo ég í þokkabót noti djargonið. Ég er ekki að velta fyrir mér hinni persónulegu játningu, sem maður skyldi ekki gera lítið úr, heldur pólitískri hlið ávarpsins. Hún talaði til flokksins og kjósenda hans, en var ekki að biðja þjóðina afsökunar, eins og réttilega hefur verið bent á og gagnrýnt. Að því leyti er afstaða hennar óbreytt, eins og hún birtist í viðtali nokkrum dögum fyrir skýrslu og víðar. Hitt var nýtt, að nú segir hún afdráttarlaust að það hafi verið mistök að fara í stjórn með Sjálfstæðisflokki, því það voru svik við hugmyndafræði og baráttumál Samfylkingarinnar og hennar sjálfrar. Siðbótar- og lýðræðishugsjónin var svikin með þeirri blekkingu að hægt væri að deila völdum með Sjálfstæðisflokki, ef ég skildi orð hennar rétt.


Hér hafa því þau tíðindi orðið, að annars vegar er útilokað að Samfylking verði með Sjálfstæðisflokki í ríkisstjórn í fyrirsjáanlegri framtíð og hins vegar víkur Ingibjörg Sólrún, fyrrum formaður, úr vegi fyrir breyttri stefnu Samfylkingarinnar. Kom enda þegar í kjölfarið dánartilkynning Blairisma Samfylkingarinnar, undirrituð af Jóhönnu. Munið að það var jú bara fyrir nokkrum vikum, að samstarf Samfylkingar og Sjálfstæðisflokks virtist hraðbyri nálgast vegna meltingartruflana í villta vinstri rískisstjórnarinnar, en hver vill mynda stjórn með Sjálfstæðismönnum núna, rétt upp hönd.

Játning Ingibjargar Sólrúnar afhjúpar þversögn í Samfylkingunni. Ef hún var stofnuð til að verða andstæða Sjálfstæðisflokksins, þá átti hún sér um leið fyrirmynd í sama flokki, sem hagsmunabandalag um að koma félagshyggjufólki til valda. Þannig er Samfylkingin er að sínu leyti birtingarmynd yfirburða Sjálfstæðisflokksins í íslensku samfélagi, þar sem aðrir stjórnmálaflokkar eru skilgreindir út frá afstöðunni til þessa risaflokks.

Nú hrinur þessi gamli Sjálfstæðisflokkur hefur Ingibjörg Sólrún líklega gert sér grein fyrir og við tekur sögulegt uppgjör, sem á íslenskan mælikvarða verður sambærilegt við uppgjör sósíalistanna við Sovét á sínum tíma. Sennilegast verður línan dregin við valdatöku Davíðs og talað um uppgjör við Davíðstímann, með réttu eða röngu, eins og hann sjálfur segir um það sem honum er eignað í pólitík. En um leið og risinn fellur þurfa allir sem miðað hafa sig við hann á nýju sjálfi að halda og lærdómur Samfylkingarinnar, sem fólst í játningu Ingibjargar Sólrúnar, er að sá sem ætlar að umbylta kerfinu verður að standa utan við það. Nú kemur í ljós hvort Samfylkingin hafi í raun og veru viljað umbylta kerfinu, því ef svo er tekur hún, eða það stjórnmálaafl sem af henni leiðir, forystuna í íslenskum stjórnmálum. Ef ekki, verður reist stytta af Ólafi Thors á Austurvelli og vinstrið jórtrar sínar tuggur áfram án þess að trufla athafnaskáldin.

Gilitrutt

Gærdagurinn var eftir allt dagur vonar og það var beinlínis fallegt að upplifa hvernig skýrslunni miklu var fagnandi tekið. Þó ekkert væri þar sagt annað en það sem við vissum, var samt það sagt, sem við aldrei höfðum heyrt talað um. Ætti ég að endursegja alla skýrsluna í einu orði, segði ég "Gilitrutt", því eftir langvarandi örvinglun hefur rannsóknarnefndin loks gefið okkur nafn ófreskjunnar og þess vegna var dagurinn í gær dagur vonar. Nú er það okkar að ávarpa skessuna sjálfa, en gerum við það, fellur hún dauð.

Margir óttuðust fyrir fram að skýrslan yrði langhundur á lagamáli, barinn saman af varnöglum og gæfi tækifæri til endalausra hártogana og túlkana. En í ljós kom vandlega unnin skýrsla og vel skrifuð vegna þess að hún er vel hugsuð. Höfundar skýrslunnar hafa skilið mikilvægi þess að hafa sprokið í lagi. Þegar vaðið er yfir mann á skítugum skónum segir maður ekki við delikventinn, að margt bendi til þess að skórnir hans séu ekki tillhlýðilega hreinir né sólarnir nægjanlegja mjúkir. Þetta hefur nefndin skilið, skilið að skyldur hennar voru gagnvart fólkinu, ekki kerfinu. Grundvallaratriðið núna er að umræðunni verði ekki stjórnað frá valdahreiðrum stjórnmála og viðskipta heldur taki almennir borgarar frumkvæðið, heiðarlegt fólk sem vill bæta samfélagið. Grundvallaratriði er að ráðast á ógnina, rjúfa bannhelgi orðanna og nefna hlutina sínu réttu nöfnum. Keisarinn er nakinn segir í skýrslunni.

Fyrsta skerfið er samt inn á við, eins og alltaf. Við verðum að vera heiðarleg gagnvart okkur sjálfum og eigin ábyrgð, en þar með talin er nefnilega ábyrgð fylgispektar og auðtrúar. Hvort er mikilvægara að verja þína menn, þinn flokk, þitt stolt eða hreinsa út ógeðið í samfélaginu? ("Ógeðslegt" sagði Styrmir í skýrslunni, af öllum mönnum en má reyndar gerst þekkja undirheima hvítflibbanna) Og hvort er mikilvægara að þóknast þeim sem borgar þér eða standa með samfélaginu sem þú ert hluti af? Fyrst þegar þessum spurningum hefur verið svarað rétt gerist það sem allt venjulegt fólk þráir, að gerendur hrunsins sæti réttlátri ábyrgð og að nýjir siðir verði teknir upp. Og þetta er hvorki flókið né fjarlægt þegar allt kemur til alls. Ef við öll í sameiningu höfnum því gamla: fólkinu, vinnubrögðunum og viðhorfunum sem lýst er greinilega í skýrslunni, þá hrynur gamla kerfið á skömmum tíma og nýtt tekur við. Auðvitað ekki himnaríki, heldur annað mannleg kerfi, en eitthvað venjulegra og heilbrigðara en þetta ógeðslega.

Svo til upprifjunar í lokin, þá gerðist það í fyrndinni að húsmóðir ein ung að árum sem gifst hafði á bæ undir Eyjafjöllum reyndist bæði duglaus og dáðlaus þegar til átti að taka. Hún samdi svo við ófrýnilega kerlingu sem birtist á bænum um að vinna alla tóvinnu vetrarins fyrir sig og hafði engar áhyggjur af því að þurfa vinna sér það til lífs að þekkja nafn hennar um vorið. En þegar örlagastundin nálgaðist tók hún að örvænta, en var svo heppin að eiga bónda sem hafði séð og heyrt Gilitrutt í gegn um glufu á kletti, þar sem skessan sat við vefstólinn og hlakkaði yfir ráðaleysi húsmóður. Hann skrifaði nafnið á miða og þessi miði bjargaði húsmóður á þeirri stundu, að hún var við það að drepast úr hræðslu frammi fyrir skessu, sem hvorki hét Signý né Ása heldur Gilitrutt. Það þurfti ekki lengri skýrslu. En niðurlag sögunnar er það sem gefur vonina, því eftir þessa atburði breyttist húsmóðir algerlega og varð bæði iðin og stjórnsöm, segir sagan.

Opið bréf til hugsjónamanna

"Þarna var hann þá loksins kominn í eigin söguperónu, hinn ómissandi Nosferatu, Skrattinn sjálfur" sagði ég í síðasta pistli um þennan Alex Jurshevski. Fjölmiðlarnir, sem slóu honum upp á sunnudagskvöldi sem miklum sérfræðingi slá honum upp á þriðjudagskvöldi sem fjármagnsvampíru og hrungammi.

Sjáið nú þetta, fyrir tilstilli stjórnmálmanna sem sumir smyrja og sumir sleikja klípuna á skottinu nær þessi bölvun, Icesave, að magnast upp í slíkt hugarvíl að forsetinn, þingmenn og seinast ráðherra gera hróp að Norðurlöndunum. Evrópusambandið er útmálað kúgunarskrifstofa stórveldanna og dregin sú ályktun af öllu saman að reka beri AGS úr landi. Við hrekjum frá okkur vini, við lokum á sennilegar lausnir á deilumáli okkar og við beinlínis heimtum að standa ein. Frekar alein í heiminum, en að samþykkja Icesave kúgunina.

Og um götur Reykjavíkur ganga nú menn eins og Alex Jurshevski. Þér hugsjónamenn: til hvers er barist, til hvers er barist?

Sparkað í dekkin á druslunni

Höfundur Hruneyjarsögu heldur áfram að leika sér að sögupersónum sínum eins og köttur að mús. Jafn ráðvilltar og alltaf klóra þær sér nú í hausnum eftir hinar tragikómísku kosningar. Samningsstaðan styrktist svo við stóra NEI-ið að Hollendingar og Bretar þora ekki að samingaborðinu og vofa íslensku lýðræðisbyltingarinnar, sem á eftir að velta um koll spilltu fjármálakerfi heimsins virðist hafa villst og hefur enn ekki komið fram í Færeyjum. Allt situr við sama og áður, það er bara klukkan sem bifast. Allt er kyrrt, allt er fast. Nú bíða menn að því er virðist eftir næsta kafla sögunnar, hinni grætilegu rannsóknarskýrslu.

En í dag birtist skyndilega persóna, sem margir er fylgjast grannt með Hruneyjassögu bjuggust við fyrir löngu. Hún gengur undir nafinu Alex Jurshevski, innheimtusérfræðingur hjá Recovery Patners. Með fangamarkið bróderaða í skyrtumansjetturnar, flaumósa amerískan talanda og sjálfstraust andskotans birtist hann í Silfri Egils og lítur út eins og Jón Gnarr. Það er ekki að spyrja að yndi höfundar á svörtum húmor. Jurshevski kom beint að efninu, meiri lántaka er Íslandi dauðadómur. Koss dauðans, Júdasarkoss. Nei, fylgið mér sagði skuldheimtumaðurinn. Ég þekki svona vandamál og tilbúinn til að leiðbeina ykkur. Ný lán fara bara beint í vasa einhverra jöklabréfahafa. Ekki borga. Segið bara að þeir hafi frosið fastir, þetta eru jú jöklabréf. Svo skuluð þið skera niður og spara og hugsa um það eitt að borga góðar skuldir. Þá koma fjárfestarnir með nýja peninga sagði Jurshevski, ameríski skuldheimtumaðurinn með Gnarrlúkkið.

En þetta hefur áður verið sagt í sögunni okkar, eins og minnugum kann að ráma í. Höfundurinn vill greinilega koma þessu til skila. Peningar hafa ekki minni. Peningar hafa enga samvisku. Það skiptir engu máli hvernig öðrum hefur vegnað í viðskiptum við mann sem þú treystir þér til að græða á. Peningar streyma um heiminn blóðugir, þvegnir eða heiðarlega svitastorknir án þess að fjárfestar fáist hið minnsta um lyktina af þeim og skuldheimtumenn ennþá síður. Það er bara til ein spurning í heiminum, er díllinn góður?

Og þarna var hann kominn maðurinn sem segir það sem allir vilja heyra. Þið þurfið engin lán. Yrðum við ekki útskúfuð þjóð með peninga fólks í jökulfrosti óbyggðanna og Ísland eitt allsherjar icesave? Nei, þvert á móti, sagði skuldheimtumaðurinn, ef þið ætlið að slá enn meiri lán til að gera upp gamlar skuldir verðiði útskúfuð af fjáfestum. Þá hverfur Jurshevski á braut og sést aldrei aftur. Hryllileg tilhugsun. Hann væri reiðubúinn til að leggja ríkinu lið og fjárfesta. I´m kicking the tires of this thing, sagði hann og átti við Ísland. Hann væri hingað kominn til að sparka í dekkinn á druslunni sagði hann. Er að pæla í að kaupa, ef honum hugnast díllinn.

Þarna var hann þá loksins kominn í eigin söguperónu, hinn ómissandi Nosferatu, Skrattinn sjálfur. En það má Andskotinn þó eiga, að hann kemur alltaf upp um sig, ef glöggt er hlustað. Kaldhæðni hrunsögunnar er hins vegar að láta þjóðernissinnaða hugsjónamenn í baráttu gegn heimskapítalsimanum ryðja hingað brautina fjárfestum með breið glott og fangamark á manséttunum.

Ó, þér fábjánafjöld

Fullyrðing Þráins Bertelssonar að 5% þjóðarinnar séu fábjánar hefur hleypt velþegnu lífi í annars dauflega fræðigrein, fábjánafræði. En eitt er nauðsynlegt að skýra í ljósi umræðunnar, fábjáni er ekki alltaf fábjáni. Fjöldi fábjána á Íslandi er afar breytilegur. Best að nefna dæmi af sjálfum sér.

Sumarið 2008 festi ég kaup á nýlegum lúxuséppa, sem einhver þjösni hafði haft á kaupleigu í 1 eða 2 ár. Verðið var hagstætt, en krafðist þó bílaláns fyrir rúmlega hálfu verði bílsins. Myntköfulán varð ofaná, jafnvel þó mér yrði hugsað til Rauðhettu litlu með körfuna sína þegar bílsalinn var að vísa mér fjármögnunarveginn. Svo ók ég heim og bakkaði upp í innkeyrsluna, enda bílinn útbúinn bakkmyndavél. Bráðnauðsynlegur útbúnaður fyrir mann sem er brenndur af því að hafa straujað hliðina á kyrrstæðum Ford Cortina með afurendanum á blæju-rússajeppa í blindri hríð árið 1983. Með því að bakka upp í innkeyrsluna yrði ég líka fljótari að keyra út. Það reyndist vel hugsað, því eiginkonan sendi mig snarlega til baka að skila bílnum. Ég átti sem sagt að kaupa bíl fyrir peninga sem við áttum. Bílinn mátti svo sem vera japanskur, en ekki peningarnir sem ég borgaði hann með. Þegar ég kom til baka á bílasöluna leið mér eins og fábjána. Það stafaði einfaldlega af því að ég var fábjáni. Samt var mér vel tekið og hughresstist nokkuð við það að heyra að ég væri ekki fyrsti fábjáninn á ferli hins unga sölumanns.

Nú hef ég fengið boð um að koma til kosninga næsta laugardag sem gerir það að verkum að mér líður nú aftur eins og fábjána. Það er mér þó kannski hughreysting að vera ekki eini fábjáninn. Og það eru gott betur en 5% þjóðarinnar á kjörskrá.

Hruneyjarsaga heldur áfram og spennan orðin óbærileg

Það er meiri húmor í harmsögu Íslands en margan grunar. Eitt helsta frásagnarbragð hins óþekkta höfundar er að snúa öllu á hvolf, gera vinstrimenn að markaðshyggjumönnum og markaðshyggjumenn að skömmtunarsinnuðum búrum. Og í sumar sátu þingmenn Íslands á endalausum fundum við að smíða milliríkjasamning. Upp á sitt eindæmi nýjan samning við Breta og Hollendinga. En nú þegar þegar samninganefndir landanna eru loks farnar að funda, þá ræður í raun öllu um málið hvort íslenskir stjórnmálamenn ná að semja sín á milli. Svo vísast eru þeir þá ekki að gera það.

Sagan er orðin æsispennandi og nálagast hvörf, fresturinn er örstuttur. Fram hefur komið að hin ótrúlega þjóðaratkvæðagreisla veldur meiri titringi í Evrópu en flesta óraði fyrir. Financial Times segir í leiðara að hún kunni að setja bankakerfið í uppnám þar eð ríkisábyrgðir verði ekki lengur jafn sjálfgefnar og þá hlýtur breska ríkistjórnin að eiga skilið sinn skerf af skömminni fyrir að málum sé nú svo komið. Sennilega eru þetta þau óvæntu tíðindi utan úr geimnum sem fjallað var um í síðasta pistli. Taktík okkar virðist vera að bíða róleg eftir að viðsemjendur teygi sig lengra og lengra til að forðast atkvæðagreiðsluna á Íslandi. En auðvitað er þetta Hvor er pútan? eða chicken race, eins og annar hefur bent á. Náist ekki samningar og atkvæðagreiðsla verður haldin eru afleiðingarnar varla skárri fyrir okkur en hina keppendurna í þeim leik.

Þess vegna er það spurningin nú hvort íslenskir stjórnmálamenn séu í raun að semja sín á milli. Er meirihluti fyrir því að semja um Icesave og halda áfram samkvæmt þeirri hagfræðiáætlun sem í orði er fylgt eða er í raun ekki vilji til þess? Hvað þarf að gerast í íslenskri pólitík til að samningasinnar nái saman? Ríkisstjórnin hefur formlega játað vanmátt sinn í þessu máli og lifi hún áfram bíða hennar bara fleiri mál að játa vanmátt sinn gagnvart, enda í raun lifandi dauð minnihlutastjórn. Þess vegna snýst Iscesavemálið ekki um Icesave nema að litlu leyti. Það snýst um fjárlög næstu ára, hugmyndafræði stjórnvalda, samskipti við aðrar þjóðir og ónýtan gjaldmiðil. ESB eða ekki ESB. Þetta eru hinar raunverulegu milljón punda spurningar sem svara verður fyrir næstu helgi.

Fylgist vel með næsta þætti í hinni óborganlegu Hruneyjansögu.

Þáttaskil í Icesave á morgun, eða hinn

Jóhanna Sigurðardóttir telur enn að samningar geti náðst við Hollendinga og Breta um Icesave fyrir 6. mars, eins og fram hefur komið í fréttum í dag, þrátt fyrir að íslenska samninganefndin hafi komið heim í fússi eftir að hafa verið sýndur svokallaður fökkfingur. Fjármálaráðherra hefur upplýst að viðsemjendur okkar hafi ekki viljað hlusta á tilboð Íslands þó um væri að ræða mjög vandaðan eigin flutning Herberts Guðmundssonar á lagi sínu "Can't walk away" í nýjum búningi, sem ber tiltilinn "Can't pay anyway". Ýmsum hefur komið bjartsýni íslenskra stjórnvalda á óvart, en þau eru sögð vongóð um að málið leysist farsællega um eða eftir helgi. Samkvæmt heimildum tíðindamanns hafa fulltrúar frá bæði Guðspekifélaginu og Ásatrúarsöfnuðinum verið í sambandi við stjórnvöld síðustu daga og er bjartsýnn tónn Íslendinga ekki síst rakin til upplýsinga sem þar hafa komið fram. Sagt er að von sé á harla óvæntum tíðindum í Icesavemálinu.

Samkvæmt ónafngreindum heimildarmanni hefur fjörleg umræða um Iscesave á samsiptavef lífhnatta, svokallaðri Spacebook, leitt til þess að áður óformgerðir orkusveipir hafa líkamnast og mun von á sendinefnd líkamninga úr geimnum til jarðar nú um helgina. Fyrir henni fara í sameiningu þeir Egill Skallagrímsson og Eiríkur blóðöxi. Áætlað er að þeir komi fram í Silfri Egils á sunnudag og miðli af reynslu sinni af úrlausn flókinna deilumála. Viðtalið verður svo endursýnt með íslenskum texta í dagsrárlok. Þá munu þeir félagar koma fram á málstofu í Háskólanum í Reykjavík og skýra nánar frá samningatækni sem þeir hafa þróað og byggir á jákvæðri hugsun, orkuhliðrun og þindaröndun. Er yfirskrift erindisins "Öfundsverðar langtímahorfur[broskall]". Talið er að eftir þetta muni Icesavemáið steinliggja.

Íslenskir sigrar

Þetta eru góðir dagar. Íslendingar unnu í gær verðskuldaða bronsmedalíu í handboltakeppni Evrópuþjóða og eiga þar að auki afreksmann á heilsmælikvarða í sínu allra besta formi um þessar mundir. Sá er vitaskuld Ólafur Ragnar Grímsson, president. Vinur minn, írakskur læknir í Noregi hefur hitt Ólaf og lýsir honum sem afburðamanni. Þetta sagði hann mér þegar við kynntumst árið 2006 og endurtók við ýmiss tækifæri. Hann hafði hitt Ólaf á Bessastöðum í tengslum við Norræna lungnalæknaþingið hér um árið. Það er með ólíkindum að 300 þúsund manna þjóð skuli eiga slíkan einstakling, sagði þessi vinur minn og ég vissi ekki alveg hvað segja skyldi við því. Nú hefur komið í ljós hver afburða mannþekkjari dr. Al-Azawy er. Íslenski presidentinn hefur ummyndast úr valdalausum selskapsforseta hins íslenska dvergríkis í einn fremsta baráttumann heims í uppreisn gegn ósóma kapítalismans. Hann hefur gert vígorð Davíðs Oddssonar að alþjóðlegu herópi: "Við borgum ekki skuldir óreiðumanna". Ég stóð frammi fyrir vali sagði Ólafur, hvort ég stæði með auðmagninu eða lýðræðinu. Ég valdi lýðræðið.

Og hver er svo lykillinn að þessari metamorfósu Ólafs Ragnars Grímssonar. Jú, nákvæmlega það sem vinur minn setti í samhengi, hann er afburðamaður frá dvergríki. Það skiptir engu hversu liðugt president Grimsson krítar í útskýringum á íslenskri pólitík við erlenda fréttarýna, hvatki er missagt er af hans hálfu verður aldrei leiðrétt. Það er ekki fjallað um íslenska pólitík í heimspressunni á hverjum degi. Og fyrirfram veit auðvitað enginn í heiminum neitt um íslensk stjórnmál frá Hriflu-Jónasi til okkar daga, svo Grimsson getur sagt hvað sem er þess vegna. Menn vita ekki einu sinni hvað forseti Íslands er, svo president Grimson getur hæglega látið sem hann sé pólitískur leiðtogi þessa lands. Ekki miklar líkur á að það verði leiðrétt að einhverjum, sem kynni að eigna sér þann sess frekar. Þannig er þessi baráttumaður lýðræðisins í heiminum nánast valdaránsmaður heima hjá sér, þegar hann fer um lönd og rekur sinn prívatpólitíska áróður þvert á ríkisstjórn, sem þó á að heita studd af meirihluta íslenskra þingmanna. Raunar má segja í ljósi atburðarásarinnar, að hann fari um í umboði stjórnarandstöðunnar. Ólafur Ragnar Grímsson fer um heiminn í umboði Sjálfstæðisflokksins og boðar uppreisn alþýðunnar gegn kapítalismanum. Afburðamaður er varla ofmælt.

Hvað er hér á seyði? Jú, Ólafur Ragnar hóf sinn ferill sem íslenskur forseti. Slíkir eru taldir tákngervingar, fyrst og fremst. Eiga, hygg ég, að gera það helst að bera menningarbrag og þjóðlega reisn og koma vel fyrir þegar tigna gesti ber að garði. Svo fór smám saman að bera á dáldið sérstökum prívatpraksis Ólafs forseta. Hann var til dæmis allt í einu orðinn áberandi umhverfisverndarsinni, alþjóðlegur umhverisverndarsinni. Þetta kom Ísendingum á óvart, sem aldrei höfðu tekið eftir neinum sérstökum umhverfisverndaráhuga forsetans á heimaslóðum, né blóðheitri lýðræðishugsjón þegar hatrammar deilur stóðu um virkjunina miklu, sem hrint var af stað með hraði í þann mund sem almenningsálitið snérist gegn henni. En president Grimsson hefur á undanförnum árum sómt sín vel á mörgum ráðstefnum um orku og umhverfismál, enda Ísland umhverfisvænasta land í heimi. En þeim sem þar sátu hefur kannski ekki öllum verið jafn ljóst að þessari staðreynd ráða einvörðungu náttúrulegar aðstæður, fallvötn og jarðvarmi, en ekki president Grimsson's pólitískir leiðtogahæfileikar. Hér var hins vegar að fæðast nýr maður, sem nú stígur fram á sviðið fullskapaður og réttir heiminum nafnspjaldið sitt: Ólafur Ragnar Grímsson, sjálfstætt starfandi stjórnmálamaður á alþjóðavettvangi.

Slíkir höldar eru reyndar ekki margir í heiminum. Þetta eru helst fyrrum stjórnmálamenn stórríkja, eins og Clinton og Al-Gore, sem geta í krafti athyglinnar sem þeim fylgir haft pólitísk áhrif án annars umboðs en eigin orðstír og fjölmiðlafimi. Meira að segja maður á borð við Tony Blair virðist eiga í mesta basli við að komast í klúbbinn. Pólitíkusar af þessari tegund velja sjálfir baráttumál, t.d. umhverfismál eða fátækt og auðvitað ekkert nema gott um það að segja. Ólafur Ragnar okkar kemur auðvitað inn í klúbbinn undir öðrum formerkjum, sem president. Rétt eins og Vigdís vakti heimsathygli sem president og kona, en hún fór öðru vísi að, enda líklega úr öðru efni gerð. Í krafti titilsins nýtur Ólafur nú athygli öflugustu fjölmiðla heims fyrir óvænt inngrip í milliríkjadeilu sem sjálft breska heimsveldið er viðriðið. Þar lætur hann dæluna ganga með slíkum boðaföllum að Hugo Chavez mætti stoltur við una. Þetta vekur ekki litla athygli og um leið hefur president Grimsson af sjálfsdáðum fundið nýtt málefni að berjast fyrir, uppreisn almennings gegn eitruðum stórkapítalisma. Lýðræði eða kapítalismi! þrumar Ólafur og má hann heill mæla. Hitt er svo annað mál, að þetta er sami maður og fyrir skemmstu flaut á þessum eitraða fjárstraumi til glæstra konungshalla í fjarlægum löndum. Svo hitt líka annað mál, að preident Grimson er ekki lengur sá forseti Íslands sem hann var kosinn, heldur umskiptingur í lýðveldisvöggunni. En hvað um það þó nokkrar sálir á Íslandi þurfi að sjá á bak forseta sínum, ef hann getur breytt heiminum.

Hvert miðar?

Ég skrifaði færslu 11. október 2009, sem birtist ekki fyrr en nú. Hygg að mér hafi sjálfum blöskrað svo bölsýnn endirinn að ég heyktist á að senda þetta frá mér. Fannst þetta ekki góður skáldskapur. En það er fróðlegt að lesa þetta núna og spyrja hvort sé klénna, þessi skáldskapur eða raunveruleikinn.

Þyngra en tárum taki

Vel klæddur maður situr við virðulegt skrifborð og grúfir sig yfir skjalabunka. Umhverfis hann myrkur, en ljósið sem fellur á pappírinn lýsir upp skarpleitan vanga mannsins. Innan seilingar slurkur í kristalsglasi. Svo fellur dropi á pappírinn, tær, stór dropi sem pappírinn sýgur fljótt upp. Svo annar og innan skamms hristist maðurinn allur af áköfum ekkasogum. Þetta er Tryggvi Gunnarsson, aleinn með Sannleikanum og grætur.

Á morgun hafa þeir Palli boðað blaðamannfund til að tilkynna þjóð sinni að enn um sinn frestist að hún fái þær verstu fréttir sem nokkur nefnd hefur fært þjóð sinni. Þeir ætla að hnykkja á því hversu þessi tíðindi séu ill og þeir ætla að vera persónulegir og dylja í engu hversu erfitt þetta starf hefur verið. Ekki betra en Hafskipsmálið eða gjaldþrot SÍS, svo öll þau ósköp séu nefnd sem lögð hafa verið á einn mann. Hvað er hann að segja munu kannski einhverjir hugsa? Tengjast þessi mál eða er eitthvað svo svakalegt og ókunnugt við hin gömlu mál, sem gerir þau sambærileg við sjálfar hamfaririnar, hrunið? Þetta verður dramatískur fundur.

Þeir ætla að vara við því að fólk missi á sér tökin þegar sannleikurinn verður birtur. Ekki meiða eða eyðileggja, heldur nota reiðina á uppbyggilegan hátt munu þeir segja. Og svo ætlar Tryggvi að leggja til að þjóðin fái tveggja til þriggja daga frí til að lesa skýrsluna. Þetta höfðu þeir rætt og veltu því fyrir sér hvort margir mundu fatta djókinn. Alla vega mundi þetta vekja athygli. Jú, kannski myndi einhver fatta þetta. Skýrslan á sem sagt að koma út fyrir páskana. Á skírdag. Nægur tími til að lesa hana og sérstaklega við hæfi að verja til þess föstudeginum langa. Svo ber skírdag í ár upp á 1. apríl.

Miðdepilinn

Forseti Íslands hefur unnið afrek. Hann er nú sá miðdepill heims sem nokkurn dreng undir dimmum fjöllum norðurhjarams getur dreymt. Embætti hans hefur hafist til þeirrar valdastofnunar að yfirstígur öll önnur á þessu landi, þegar hann ræður að stíga fram og skipa til málum. En allt kostar. Afrek forsetans fyrir hönd embættisins hafa kostað hann leyfarnar af þeim stuðningi sem hann hafði meðal þjóðarinnar. Pólitískt embætti manns án pólitískrar inneignar er niðurstaðan. Þversögn risin af rökréttri ákvörðun. Forsetinn kaus að vera sjálfum sér samkvæmur til að sanna að hann hafði ekki áður beitt valdi sínu af hlutdrægni gegn gömlum fjanda. En nú ríður á að gamlir fjandar komi honum til varnar þegar sótt verður að Bessastaðavirkinu. Þangað aka þeir ekki gæðingum sínum, heldur trojuhestum.

Allt í einu heyrir maður alls staðar upphrópanir yfir því hvað forsetinn hafi gert. Er hann snar vitlaus segir fólk. Svona geta veðrin snúist, í stað þess að bölva Icesave lögum tvö, sem allir vissu að voru vond en enginn vissi um hvað snérust, getur hinn nýji ofurforseti orðið miðdepill reiði fólks. Það er kannski ekki sá miðdepill sem drengi undir dimmum fjöllum dreymir.

Tóri ríkisstjórnin og kaupi sér tíma fram að kosningum sem öllum þótti í gær einboðið hvernig myndu fara, mun málsvörn hennar felast í því að vera björgunarsveit undir árás víkinganna sem nauðguðu Íslandi. Var ekki Ólafur þar? Hvað sýna myndirnar, hvað segja ræðurnar? Er Hr. Ólafur Ragnar Grímsson ekki sjálfur sá trojuhestur sem veitir forhertrum hægrimönnum og viðskiptadólgum skjól til að ráðast að björgunarliðinu? Enginn skyldi falli annars spá, þótt slíkt hafi margan hent, en nú munu einhverjir örugglega segja að Búsáhaldabyltingin hafi ekki lokið hlutverki sínu, báráttan um nýja Ísland sé hafin á ný. Forseti biður um þjóðarsátt og segist í því nafni hafna óvinsælum lögum staðfestingar. Hvað sem manni finnst um þá rökfærslu, þá er víst að enginn drengur fær þann draum uppfylltan að verða Churchill og Ghandi í einum manni.

Í fjörunni á Bessastöðum

Aftur finnst manni ögurstund í sögunni, þessir dagar þegar beðið er efir kvittun forseta á Icesave-lög hin seinni. Maður er í aðra röndina þakklátur fyrir tillitssemi við seinfæra bloggara eins og mig sem forsetinn sýnir með því að draga málið á langinn. Fyrst eftir samþykkt laganna helltist yfir mig sannfæring um að ÓRG myndi ekki skrifa undir. Það kæmi honum lang best. Svo fór ég að efast, afleiðingarnar gætu orðið ansi afdrifaríkar og inn í þá atburðarás gæti forsetinn flækst undir öðrum paragröffum síns embættis, ef hér yrði stjórnarkreppa til dæmis. Þá gætu fjaðrirnar fokið skjótt úr hatti forsetans. Ólafur er í klípu, en hann er í raun í annarri og verri klípu en þessum Icesavehnút.

Sá hnútur er í raun ekki forsetans heldur þingsins og stjórnmálanna á Íslandi. Málið snýst í raun ekki um hvað ÓRG gerir, skrifar undir eða skrifar ekki undir. Icesvemáli lýkur ekki hvort sem hann gerir, því málinu er ekki pólitískt lokið. Annars vegar höfum við stjórnarmeirihluta sem sundruðu liði gekk að afgreiðslu málsins eftir þrautagöngu á þingi sem á sér enga líka. Skrifað var undir samning sem ekki reyndist almennilegur stuðningur við innan stjórnar og málið svo rekið afar linkulega að hálfu forsætisráðherra og flokks hennar, þó samstaða ríkti þeim megin við afgreiðslu. Á hinn bóginn er stjórnarandstaða sem engum dylst að hefur fyrst og fremst hugsað um eigin pólitíska möguleika sem veikleikar stjórnarinnar og eðli Iscesvae málsins hafa fært þeim í hendur. Uppgjörið við eigin fortíð var með þessu sama máli lagt til hvílu, en hinsta hvíla verður það ekki hvað sem heimskir kunna að vona. Ferill þessa máls í þinginu hefur reynst yfirgengilega sorgleg og kvalarfull upplifun fyrir okkur áhorfendur. Eftir stendur að þjóðin er öll á móti þessum samningi, nema þeir sem fyrir neyð vilja samþykkja ábyrðina. Lang flestir virðast samt á móti og eru á móti af alls konar ástæðum. Við þurfum ekki að borga eða getum ekki borgað eða ættum ekki að borga hvað sem öðru líður. Og nú sitjum við uppi með mál sem Aþingi hefur samþykkt, en samt þó varla. Mál sem landsmenn vilja fella án þess að nokkur samstaða sé um hvað annað eigi að gera. Umræðan er á því plani að telja samninginn sjálfan vera vandamálið sem þá hlyti að hverfa verði hann felldur. Essessaekki?

Forseti Íslands situr því nú á Bessastöðum að veltir milli handa sér gegnheilu klúðri sem komið er til vegna pólitísks forystuleysis, tækifærismennsku og skammsýni. Það er ekki honum að kenna hvernig fer sem fer, skrifi hann undir eða ekki undir. Málið er ónýtt og var það fyrir löngu. En eitt sýnir þetta mál, honum hefur tekist að gera forsetaembættið að pólitísku embætti, hver sem framtíð þess annars verður. Á þessu er þó einn hængur fyrir Ólaf. Í þessu pólitíska embætti situr maður án stuðnings. Stefna þessa forseta fylgdi sömu ógöngum og leiddu hrunið yfir okkur og sýn hans var sami heimskulegi belgingur sem heróp útrásarinnar var. Viðbrögð forsetans við hruninu urðu svo hin sömu og þeirra sem þar bera þyngsta sök. Sá forseti sem nú situr og lætur heiminn bíða eftir sér á sem sagt við annan vanda að etja en að ákveða hvort hann lyftir penna sínum. Hann sjálfur er eins og lögin sem hann veltir milli handa sér, formsatriði án innihalds. Tóm skel.