Gilitrutt

Gærdagurinn var eftir allt dagur vonar og það var beinlínis fallegt að upplifa hvernig skýrslunni miklu var fagnandi tekið. Þó ekkert væri þar sagt annað en það sem við vissum, var samt það sagt, sem við aldrei höfðum heyrt talað um. Ætti ég að endursegja alla skýrsluna í einu orði, segði ég "Gilitrutt", því eftir langvarandi örvinglun hefur rannsóknarnefndin loks gefið okkur nafn ófreskjunnar og þess vegna var dagurinn í gær dagur vonar. Nú er það okkar að ávarpa skessuna sjálfa, en gerum við það, fellur hún dauð.

Margir óttuðust fyrir fram að skýrslan yrði langhundur á lagamáli, barinn saman af varnöglum og gæfi tækifæri til endalausra hártogana og túlkana. En í ljós kom vandlega unnin skýrsla og vel skrifuð vegna þess að hún er vel hugsuð. Höfundar skýrslunnar hafa skilið mikilvægi þess að hafa sprokið í lagi. Þegar vaðið er yfir mann á skítugum skónum segir maður ekki við delikventinn, að margt bendi til þess að skórnir hans séu ekki tillhlýðilega hreinir né sólarnir nægjanlegja mjúkir. Þetta hefur nefndin skilið, skilið að skyldur hennar voru gagnvart fólkinu, ekki kerfinu. Grundvallaratriðið núna er að umræðunni verði ekki stjórnað frá valdahreiðrum stjórnmála og viðskipta heldur taki almennir borgarar frumkvæðið, heiðarlegt fólk sem vill bæta samfélagið. Grundvallaratriði er að ráðast á ógnina, rjúfa bannhelgi orðanna og nefna hlutina sínu réttu nöfnum. Keisarinn er nakinn segir í skýrslunni.

Fyrsta skerfið er samt inn á við, eins og alltaf. Við verðum að vera heiðarleg gagnvart okkur sjálfum og eigin ábyrgð, en þar með talin er nefnilega ábyrgð fylgispektar og auðtrúar. Hvort er mikilvægara að verja þína menn, þinn flokk, þitt stolt eða hreinsa út ógeðið í samfélaginu? ("Ógeðslegt" sagði Styrmir í skýrslunni, af öllum mönnum en má reyndar gerst þekkja undirheima hvítflibbanna) Og hvort er mikilvægara að þóknast þeim sem borgar þér eða standa með samfélaginu sem þú ert hluti af? Fyrst þegar þessum spurningum hefur verið svarað rétt gerist það sem allt venjulegt fólk þráir, að gerendur hrunsins sæti réttlátri ábyrgð og að nýjir siðir verði teknir upp. Og þetta er hvorki flókið né fjarlægt þegar allt kemur til alls. Ef við öll í sameiningu höfnum því gamla: fólkinu, vinnubrögðunum og viðhorfunum sem lýst er greinilega í skýrslunni, þá hrynur gamla kerfið á skömmum tíma og nýtt tekur við. Auðvitað ekki himnaríki, heldur annað mannleg kerfi, en eitthvað venjulegra og heilbrigðara en þetta ógeðslega.

Svo til upprifjunar í lokin, þá gerðist það í fyrndinni að húsmóðir ein ung að árum sem gifst hafði á bæ undir Eyjafjöllum reyndist bæði duglaus og dáðlaus þegar til átti að taka. Hún samdi svo við ófrýnilega kerlingu sem birtist á bænum um að vinna alla tóvinnu vetrarins fyrir sig og hafði engar áhyggjur af því að þurfa vinna sér það til lífs að þekkja nafn hennar um vorið. En þegar örlagastundin nálgaðist tók hún að örvænta, en var svo heppin að eiga bónda sem hafði séð og heyrt Gilitrutt í gegn um glufu á kletti, þar sem skessan sat við vefstólinn og hlakkaði yfir ráðaleysi húsmóður. Hann skrifaði nafnið á miða og þessi miði bjargaði húsmóður á þeirri stundu, að hún var við það að drepast úr hræðslu frammi fyrir skessu, sem hvorki hét Signý né Ása heldur Gilitrutt. Það þurfti ekki lengri skýrslu. En niðurlag sögunnar er það sem gefur vonina, því eftir þessa atburði breyttist húsmóðir algerlega og varð bæði iðin og stjórnsöm, segir sagan.